Budowa zamku miała wzmocnić pozycje Zakonu w regionie oraz umożliwić kontrole ujścia Wisły i jej lewego brzegu. Pierwszym komturem był Dytrych ze Spiry, któremu powierzono piecze nad budową zamku.
Murowany zamek w stylu gotyckim rozpoczęto budować w 1828 lub 1823 roku. Materiał pozyskano z rozbiórki grodu w Potterburgu i transportowano go drogą wodną.
W pierwszym etapie budowy wzniesiono mur zewnętrzny, na planie czteroboku, o wysokości 6 m w który wkomponowano kwadratowe wieżyczki oraz stołp umiejscowiony w północno-wschodnim narożu. Pobudowano również północne i południowe skrzydła mieszkalne. Od południa umiejscowiono również wjazd z furtą dla pieszych. W pierwszej połowie XIV w. podwyższono mur i wieżyczki a wewnętrzny dziedziniec zamknięto od wschodu i zachodu budynkami. Nieco później podwyższono całość budowli wieńcząc ją gankami obronnymi.
Kolejna przebudowa była związana z rezydowaniem na zamku byłego Wielkiego Mistrza Michała Küchmeister von Sternberg. wybudowano wówczas nowy przejazd bramny od strony wschodniej a stary zlikwidowani. Powiększono kaplicę oraz założono podzamcze ufortyfikowane basztami oraz dwiema wieżami bramnymi.
Zamek gniewski na przestrzeni wieków był pod władaniem krzyżackim, polskim, szwedzkim i pruskim.
Pierwsza polska okupacja miała miejsce już w 1410 r. kiedy to załoga zamku najprawdopodobniej bez walki poddała się oddziałom kasztelańskim Pawła z Wszeradowa. Pobyt Polaków na zamku trwał kilka miesięcy.
Drugi raz zamek w ręce polskie dostał się w wyniku powstania antykrzyżackiego w roku 1954 i było to pierwsze w dziejach oblężenie warowni. Spalona twierdza została poddana po tygodniu obrony a załoga salwowała się ucieczka do Malborka. Panowanie nad Gniewem objął wówczas rycerz Jan z Jani. Nie był sprawnym gospodarzem gdyż zamek splądrowała okoliczna ludność, na wniosek władz Gdańska groziła mu nawet rozbiórka a jeszcze tego samego roku, udziałem zaciężnych sił, Zakon zamek odzyskał.
Polacy ponownie musieli oblegać gniewską twierdzę. Przewaga militarna wojsk polskich wspartych gdańską flotą rzeczną była dość znaczna. Ponadto załoga zamkowa zmagała się z chorobą oraz mała ilością wody i żywności. Obroną dowodził Frytz Raveneck oraz komtur Urlych von Isenchofen. W wyniku działań tego pierwszego a dokładniej przekupienia Jana Kramnowo, oblężenia zaniechano. W skutek śledztwa rozpoczętego na życzenia Kazimierza Jagiellończyka, Jan w nagrodę za swoje "zasługi" stracił życie.
Kolejne, tym razem zwieńczone sukcesem oblężenie miało miejsce dziewięć lat później. Trwające 9 miesięcy, pod dowództwem Piotra Dunina, zakończyło erę panowania krzyżackiego w Zamku Gniew.
Od tego czasu zamek pełnił role siedziby starostów, zachowując jednak swoje obronne własności.
W lipcu roku 1926, w toku Wojny Trzydziestoletniej Gniew przechodzi w ręce Szwedów. Już we wrześniu pod zamek nadciągają wojska polskie pod dowództwem króla Zygmunta III Wazy i rozpoczynają oblężenie. Na odsiecz broniącej się załodze rusza spod Gdańska z częścią swych wojsk król szwedzki Gustaw II Adolf. Wynikiem spotkania są trwające od 22 września do 1 października działania wojenne zwane Bitwą Dwóch Wazów. Tak więc z prawdopodobieństwem równym pewności, jeszcze przed rozpoczęciem bitwy, można było stwierdzić, iż bitwę wygra Waza. Wygrał na tyle skutecznie iż Zamek Gniew pod panowanie polskie wraca dopiero rok później w wyniku oblężenia prowadzonego przez wojska hetmana Stanisława Koniecpolskiego, który zmusił Szwedów do poddania zamku 12 lipca 1627 r.
W czasie drugiej wojny polsko-szwedzkiej, szerzej znanej jako Potop, zamek poniósł wymierne straty w wyniku dywersyjnych działań jeńców wojennych przetrzymywanych tam przez hetmana wielkiego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Kilku jeńców przedostało się do zamkowej piwniczki i zadało śmierć przez opróżnienie trzem nic nie podejrzewającym leżakującym beczkom wina.
Potop zaszkodził także dużej części murów zamkowych, zburzone zostały bramy, znaczna część podzamcza.
W wieku XVIII zamkowi zagroziły siły natury w postaci podmywającej wzgórze zamkowe Wisły. Podczas wykonywania prac zabezpieczających znaleziono szczątki prehistorycznych zwierząt.
Osiemnaste stulecie to początek panowania pruskiego, a także utrata funkcji obronnych i co za tym idzie opustoszenie zamku oraz powolne niszczenie.
W roku 1772 r Prusacy remontują i przebudowują zamek na magazyn zbożowy. Wiąże się to ze zniszczeniem wnętrz oraz wyburzeniem sklepień.
Dwa lata po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w roku 1920 na zamek wraca siedziba starostwa. W roku 1921 zamek zostaje strawiony przez pożar (stropy oraz trzy skrzydła). Po spaleniu zamek zostaje zabezpieczony w stanie trwałej ruiny a podczas II WŚ mieści obóz przejściowy. Przywracanie świetności zaczyna się dopiero w 1969 r,(remont korony murów, rekonstrukcja stropów poddasza, ułożenie dachu. Następny znaczący remont to lata 90-te XX w.
Źródła:
www.zamkiposkie.com
Historia miasta Gniew i zamku krzyżackiego w Gniewie
www.vivatvasa.pl
Zdjęcia:
