Rotunda p.w. św. Mikołaja i św. Wacława.
Jedna z dwóch, obok rotundy w Stroni, najlepiej zachowanych rotund. W Polsce znanych jest jeszcze jedenaście tego typu budowli, z tym że zachowały się tylko fragmenty konstrukcji lub też tylko fundamenty (jedna z tych rotund znajdowała się w miejscu dzisiejszego prezbiterium płockiej katedry). Cieszyńska rotunda składa się z nawy na planie okręgu oraz półkolistej absydy od strony wschodniej. To czym wyróżnia się od reszty tego typu budowli to umiejscowiona w zachodniej części nawy empora (balkon) wsparta na kolumnowych arkadach. Empora z nawą połączona jest schodami biegnącymi wewnątrz muru rotundy. W tym miejscu mur jest o ćwierć metra szerszy niż w pozostałych miejscach gdzie liczy 1,25 m szerokości. Powierzchnia wewnętrzna i zewnętrzna murów wykonana jest z ciosów wapiennych. Przestrzeń pomiędzy wypełniono kamieniem łupanym oraz gruzem kamiennym i spojono zaprawą wapienną. Przechodząc empora od schodów na drugą jej stronę można zauważyć zamurowany portal. Prawdopodobnie było to połączenie z palatium czyli mieszkaniem ówczesnego władcy grodu. Badania georadarem wykazały istnienie zarysu, który być może jest właśnie pozostałością po owym palatium. Potwierdzić będą to mogły dopiero prace archeologiczne. Te jednak nie są planowane w najbliższym czasie.
W stanie praktycznie niezmienionym (w XIV w podwyższono wnętrze i położono posadzkę) przetrwała do pożaru (rok 1484) kiedy uległa częściowemu zniszczeniu.
W latach 1839-1840 do połowy zasypano ją ziemią i przebudowano na romantyczny pawilon.
Dopiero podczas okupacji hitlerowskiej niemieccy uczeni odkopali fundamenty i usunęli część przeróbek. Pierwotną postać romańską przywrócono rotundzie dopiero w latach pięćdziesiątych XX w. Dziś jest to najcenniejszy zabytek Ziemi Cieszyńskiej. Widok rotundy został umieszczony również na rewersie aktualnego dwudziestozłotowego banknotu.
Zdjęcia:
Wieża ostatecznej obrony
Obiekty tego typu określa się też często mianem stołp lub słup, gdyż nawet w obliczu zdobycia przez nieprzyjaciela reszty zabudowań zamkowych dawała możliwość dość długiej jeszcze i skutecznej obrony pełniąc role refugium - ostatecznego schronienia.
Wieża powstała przed XIII w w okresie kasztelanii lub w 2 poł. XIII w kiedy to kasztelanie wydzielono jako odrębne księstwo Cieszyńskie pod władaniem Mieszka I. Jako ówczesny najważniejszy element obronny została wzniesiona na podwalinach wczesnośredniowiecznego wału grodowego. Zbudowana została z kamienia wapiennego jako walec o średnicy 12 m. i murach grubości ok 4 m. Dolna część wieży mieściła wiezienie natomiast górne partie w czasach pokoju pełniły funkcje mieszkalno strażnicze. W wieku XIV podczas przebudowy zamku została włączona w obrys murów stając się jedną z narożnych baszt. Funkcje obronne pełniła jeszcze w 1647 podczas obrony zamku przez załogę szwedzką przed Austriakami.
W wieku XIX resztki wieży przysypano ziemią i kamieniami. Na szczycie nasypu w 1916 r. wybudowano sztuczne ruiny będące częścią parku. Do postaci obecnej wieżę przywrócono w latach 2001-2002, po wcześniejszych pracach archeologicznych. (We wnętrzu, jak i na zewnątrz wieży natrafiono na warstwy średniowieczne z dużą ilością rozbitych, ale też zachowanych w całości garnków, dzbanów, mis, pucharków, nieliczne wyroby metalowe, a także pojedyncze zdobione kafle piecowe, czy płytkę posadzkową z przedstawieniem orła piastowskiego. Do najcenniejszych znalezisk należy niewątpliwie ponad 80 srebrnych monet, na który składały się halerze księstwa opawskiego oraz halerze miasta Raciborza z 2 poł. XV w. oraz 4 liczmany wybite w Norymberdze w końcu XV w.)
Obecnie wieża liczy sobie 12 m wysokości. Za czasów świetności była prawdopodobnie dwukrotnie wyższa.
Zdjęcia:
Powstanie datuje się na wiek XIV. Zbudowana z kamienia, na planie kwadratu o boku ok. 9 m. pełniła funkcje obronne, obserwacyjne, a w przypadku zagrożenia również mieszkalne. Jako budulec posłużył łamany piaskowiec z miejscowości Mistrzowice (obecnie Czechy). Wieża posiadała siedem kondygnacji połączonych schodami kamiennymi lub drewnianymi. Schody kamienne pomniejszały grubość muru i powiększały powierzchnie użytkową. Pierwotnie wieża zwieńczona była dachem który nie zachował się do czasów obecnych.
Zdjęcia:
Pod koniec XVIII wieku , najmłodsza córka cesarzowej Marii Teresy, Maria Krystyna otrzymała Cieszyn wraz z przynależnymi ziemiami w wianie małżeńskim. Wraz ze swoim mężem, Albrechtem Sasko - Cieszyńskim postanawia przeprowadzić się do Cieszyna i wyremontować zamek. Jej przedwczesna śmierć zniweczyła te plany.
W roku 1836 przystąpiono do porządkowania wzgórza zamkowego, rozbierając znaczną cześć zabudowań. Pozostawiono tylko te które pasowały do koncepcji powstającego właśnie parku romantycznego.
Zachowany budynek bramny oraz nowożytny system obronny zostaje obudowany i scalony w jedną bryłę - tzw. Pałacu Myśliwskiego. Dla zachowania symetrii w północnej części podjazdu wybudowano oranżerie.
W takiej formie wzgórze zamkowe przetrwało do dziś, za wyjątkiem zburzonej w latach 50-tych oranżerii.
Źródła:
http://www.cieszyn.pl - J.Spyra, I. Kwaśny, W. Kuś
Rotunda św Mikołaja w Cieszynie
