Zamek w Malborku

[andzia]

W pierwszej połowie XIII wieku, na tereny położone nad środkowym biegiem Nogatu dotarły pierwsze misje chrystianizacyjne Zakonu Niemieckiego, zwanego także krzyżackim. Na początku lat 80-tych tego stulecia rozpoczęto budowę zamku zwanego przez braci zakonnych Grodem Marii (niem. Marienburg). W ciągu niespełna trzydziestu lat powstał czworoboczny dom konwentualny z kaplicą, kapitularzem, dormitorium, refektarzem, wewnętrznym dziedzińcem i podzamczem od strony północnej. Z naroża południowo-zachodniego poprowadzono długi i wysoki ganek do Gdaniska - wieży ustępowej i jednocześnie obronnej.
Początki
14 września 1309 roku wielki mistrz Zakonu Siegfried von Feuchtwangen przeniósł do Malborka swój urząd. Zamek awansował do roli stolicy jednego z najpotężniejszych państw na południowym wybrzeżu Bałtyku. Rychło okazało się, że w swojej dotychczasowej postaci nie może on spełniać nowych funkcji.
Wojna trzynastoletnia
W trakcie wojny trzynastoletniej, w czerwcu 1457 roku Malbork zajęły wojska polskie. Zarząd zamkiem spoczął w rękach starosty królewskiego i podległego mu burgrabiego. Z licznych XVI - XVIII-wiecznych lustracji obiektu przeprowadzanych przez urzędników dworskich wynika, że funkcje poszczególnych jego części uległy zmianom.
W rękach polskich
Zespół zamkowy, budowany i modernizowany przez Krzyżaków - w czasach polskich zaczął być zaniedbywany. Z utrzymaniem w należytym stanie tak wielkiego założenia obronnego wiązały się ogromne koszty, na pokrycie których stale brakowało środków. Wspominają o tym wyżej wymienione lustracje. Już w jednej z pierwszych (1565) znajduje się wzmianka o zarysowaniu się ściany północnej Wielkiego Refektarza. Defekt ten był początkiem problemu, którego rozwiązanie znalazło zakończenie w latach bieżących.
Pruska dewastacja
We wrześniu 1772 roku Malbork zajmują wojska pruskie. Kwaterują na Zamku Wysokim, w urządzonych tu w latach 1737-44 koszarach polskiego regimentu piechoty. Nie były one wystarczająco duże, toteż niebawem rozpoczęto ich rozbudowę. Zamurowano krużganki i wykuto bramę w skrzydle południowym (w stronę miasta).
Odbudowa - K. Steinbrecht
Bezpośrednio po wycofaniu się z miasta wojsk napoleońskich rozpoczęto opracowywanie projektów odbudowy obiektu. W 1816 roku powołano Zarząd Odbudowy Zamku w Malborku ("Schloßbauverwaltung Marienburg").Prace zainicjowano rok później od częściowej przebudowy wschodniej elewacji Pałacu Wielkich Mistrzów.
Okres międzywojenny
Z końcem czerwca 1922 roku, po czterdziestu latach pracy w Malborku, Konrad Steinbrecht przeszedł na emeryturę. Jego następcą został rejencyjny mistrz budowlany Bernhard Schmid (1872-1947), pełniący jednocześnie obowiązki konserwatora zabytków Prus Zachodnich. Pod jego nadzorem zamek uzyskał swój ostateczny kształt.
II Wojna Światowa
Sytuacja polityczna Niemiec w latach trzydziestych odbiła się także na życiu codziennym zamku. 1 maja 1933 roku na wieży głównej zawisła flaga III Rzeszy. Obiekt stał się też miejscem częstych uroczystości z udziałem wysokich funkcjonariuszy partii nazistowskiej. W związku z podobnymi imprezami w 1934 roku powstał (na szczęście niezrealizowany) projekt budowy wielkiego amfiteatru po wschodniej stronie zamku.
Okres powojenny
Polska administracja cywilna pojawiła się w mieście już w kwietniu 1945 roku, zaś ostatni zorganizowany wyjazd Niemców miał miejsce w 1957 roku. Koniec lat czterdziestych to okres, w którym systematycznie wyburzano pozostałości zabudowy na terenie Starego Miasta.
Muzeum
1 stycznia 1961 roku utworzono Muzeum Zamkowe. Decyzję o jego powołaniu przyspieszył groźny pożar dachów skrzydeł zachodniego i północnego Zamku Średniego, jaki wybuchł 7 września 1959 roku.
Oprac.
Ryszard Rząd

Początkowo przełożeni zakonu używali tytułu meister, prior lub praeceptor.
Bractwo szpitalników Akkon (do 1230 r.)
1. Sibrand
1190
2. Gerard
1192
3. Heinrich
1193/94
4. Ulrich
1195
5. Heinrich
1196

Wielcy Mistrzowie
Zakon rycerski
1. Heinrich Walpot
1198-1200
2. Otto von Kerpen
1200-1208
3. Heinrich von Tunna, zw. Bart
1208-1209
4. Hermann von Salza
1209-1239

Montfort (1230-1271)

5. Konrad von Thüringen
1239-1240
6. Gerhard von Malberg
1240-1244
7. Heinrich von Hohenlohe
1244-1249
8. Gunther von Wüllersleben
1249-1252
9. Poppo von Osterna
1252-1256
10. Anno von Sangerhausen
1256-1273

Akkon (1271-1291)

11. Hartman von Heldrungen
1273-1282
12. Burchard von Schwanden
1282-1290

Wenecja (1291-1309)

13. Konrad von Feuchtwangen
1291-1296
14. Gotfried von Hohenlohe
1297-1303
15. Siegfried von Feuchtwangen
1303-1311

Malbork (1309-1457)

16. Karl von Trier
1311-1324
17. Werner von Orseln
1324-1330
18. Luther von Braunschweig
1331-1335
19. Dietrich von Altenburg
1335-1341
20. Ludolf König
1342-1345
21. Heinrich Dusemer
1345-1351
22. Winrich von Kniprode
1352-1382
23. Konrad Zöllner von Rotenstein
1382-1390
24. Konrad von Wallenrode
1391-1393
25. Konrad von Jungingen
1393-1407
26. Ulrich von Jungingen
1407-1410
27. Heinrich von Plauen
1410-1413
28. Michael Küchmeister
1414-1422
29. Paul von Rusdorf
1422-1441
30. Konrad von Erlichshausen
1441-1449

Królewiec (1457-1525)

31. Ludwig von Erlichshausen
1450-1467
32. Heinrich Reuss von Plauen
1469-1470
33. Heinrich Reffle von Richtenberg
1470-1477
34. Martin Truchsess von Wetzhausen
1477-1489
35. Johann von Tiefen
1489-1497
36. Friedrich von Saksen
1498-1510
37. Albrecht von Brandenburg-Ansbach
1511-1525

Mergentheim (1525-1809)

38. Walter von Cronberg
1527-1543
39. Wolfgang Schutzbar zwany Milchling
1543-1566
40. Georg Hund von Wenckheim
1566-1572
41. Heinrich von Bobenhausen
1572-1590/95
42. Maximilian von Östereich
1590/95-1618
43. Karl von Östereich
1619-1624
44. Johann Eustach von Westernach
1625-1627
45. Johann Kaspar von Stadion
1627-1641
46. Leopold Wilhelm von Östereich
1641-1662
47. Karl Joseph von Östereich
1662-1664
48. Johann Kaspar vn Ampringen
1664-1684
49. Ludwig Anton von Pfalz-Neuburg
1684-1694
50. Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg
1694-1732
51. Clemens August von Bayern
1732-1761
52. Karl Alexander von Lothringen
1761-1780
53. Maximilian Franz von Östereich
1780-1801
54. Karl Ludwig von Östereich
1801-1804

Wiedeń (od 1809 r.)

55. Anton Victor von Östereich
1804-1835
56. Maximilian Joseph von Östereich-Este
1835-1863
57. Wilhelm von Östereich
1863-1894
58. Eugen von Östereich
1894-1923

Opaci
Zakon duchowny
1. Dr Norbert Klein
1923-1933
2. Paul Heider
1933-1936
3. Robert Schälzky
1936-1948
4. Dr Marian Tumler
1948-1970
5. Ildefons Pauler
1970-1988
6. Dr Arnold Othmar Wieland
1988-2000
7. Dr Bruno Platter
2000-
Źródło: Muzeum Zamkowe w Malborku