Tradytor | forum

Od czasu ostatniego remontu dwór w Brudzeniu prezentuje się znakomicie. Zmieniono poszycie dachu (trochę szkoda że nie przywrócono pierwotnej dachówki, ale jak się domyślam zaważyły względy finansowe), odtworzono zamurowane po wojnie okna oraz tylne wejście, naprawiono taras nad kolumnowym gankiem. Jeszcze większe zmiany zaszły wewnątrz budynku, gdzie dokonano wymiany stropów, a także przekształcono układ pomieszczeń (nie pierwszy to raz od czasów wojny). Mamy tu do czynienia z zabytkiem skomponowanym w duchu klasycyzmu, wzniesionym na planie prostokąta, murowanym, z piętrowym ryzalitem na osi oraz poprzedzającym główne wejście kolumnowym gankiem. Do korpusu głównego budynku dobudowano boczną oficynę przykrytą czterospadowym dachem.
Prześledźmy historię tego obiektu. Miejscowe dobra wraz ze starym modrzewiowym dworem zakupił w roku 1872 od rodziny Śrzednickich Kazimierz Rościszewski. Kilkanaście lat później dochodzi do pożaru dworskich zabudowań gospodarczych. Wraz z ich odbudową wzniesiono nowy murowany dwór, zaś stary drewniany zostaje rozebrany. Prawdopodobnie jego budową zajmował się już spadkobierca i syn Kazimierza Rościszewskiego – Włodzimierz Nikazy, a moment ten datuje się na przełom XIX/XX wieku. Według ówczesnej dokumentacji właścicielem dóbr do co najmniej 1909 roku pozostawał Kazimierz, ale już w 1929 jest nim Włodzimierz Nikazy. Ten ostatni umiera w 1935 roku a Brudzeń Duży przechodzi na własność jego najmłodszego syna Stanisława. Niestety cztery lata później wybucha wojna, a Stanisław Rościszewski ginie w pierwszych dniach września. W latach wojennej zawieruchy majątkiem zarządza Halina z Rościszewskich Dębska. W roku 1947 brudzeńskie dobra przejęte zostają przez państwo a dwór zajmuje Urząd Bezpieczeństwa i Milicja Obywatelska (pamiętam odkrytą w latach 1970/-80 w przydworskim parku pamiątkę po tych gospodarzach – była to przykryta ziemią, wybetonowana skrytka z granatami i amunicją). Później budynek przejęła szkoła. Z czasem na tyłach wybudowano nowy gmach, łącząc go przejściem z zabytkowym dworem – w takiej formie szkoła podstawowa funkcjonuje do dziś.

W najbliższym otoczeniu dworu znajdują się pozostałości parku z XIX wieku. Niestety spora część założenia uległa likwidacji w związku z rozbudową szkoły. Jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia w związku z budową nowego boiska wycięto całkowicie jedną z lipowo-grabowych alei oraz pozostałości sadu. Na szczęście ocalała część parku została uporządkowana i w obecnej chwili nic – mam nadzieję – jej nie grozi. Dużo gorzej rysuje się sytuacja przylegającego do parku kompleksu folwarcznego. Wszystkie dworskie zabudowania gospodarcze, które dotrwały do dzisiejszych czasów – stodoła, wozownia, spichlerz – znajdują się w stanie ruiny. Budynek obory rozebrany został w ostatnich latach. Wkrótce po dworskim folwarku nie pozostanie nic.

Mury sodoły/wozowni na zdjęciu wyglądają zdrowo szkoda, że brak fotki wnętrza. Taki budynek powinien być wykorzystany przez gminę. Samorządowcy mają głowy, coś wymyślą

Akurat w części widocznej na zdjęciu jeszcze się to jakoś trzyma ale miejscami są już poważne ubytki w ścianach (że o dachu nie wspomnę). Samorządowcy póki co wymyślili, żeby budynki sprzedać. Prywatny właściciel teren ogrodził i... dalej nic się nie dzieje. Wszystko niszczeje i popada w ruinę. Pewnie w końcu wyburzą, tak jak było z budynkiem obory. Niestety w takich wypadkach rządzą najczęściej prawa ekonomii, a nie sentyment do starych murów. A szkoda.

Takie oto zdjęcie znalazłem w rodzinnym albumie. Rok 1949, w tle tylna elewacja dworu, fotografia wykonana z miejsca w którym dziś znajduje się nowe skrzydło szkoły. Podobno wówczas stał tam jeszcze jakiś budynek gospodarczy.

Bardzo dobra wiadomość - właśnie rozpoczęto prace związane z rewitalizacją przydworskiego parku. Nie widziałem projektu, ale dobrze by było przy tej okazji stworzyć (czy raczej odtworzyć - sądzę, że taka mogła być pierwotna koncepcja założenia, która zdecydowała też o lokalizacji dworu) aleję dojazdową na osi dworu prostopadłą do jego frontowej elewacji. Na przedłużeniu tak zaprojektowanej alei po drugiej stronie szosy znajduje się w linii prostej strumień wypływający z przydworskiego stawu i wpadający do Skrwy. Tak stworzony ciąg: ganek dworu - aleja dojazdowa - dolina strumienia stworzyłby niepowtarzalną perspektywę widokową w kierunku Janoszyc. Mam nadzieję, że uwzględniono to w projekcie rewitalizacji, bo jeśli nie zrobi się tego teraz, to pewnie nie zrobi się nigdy. A szkoda by było zmarnować taki potencjał.

Szukajcie a znajdziecie http://ugbrudzenduzy.bip.org.pl/?tree=przetarg&id=218
Na dale są linki do rysunków. Prostopadle do dworu będzie ścieżka. Wjazd pozostanie tak jak jest obecnie czyli od strony banku. Nie wiem jak było pierwotnie ale do roku 200 wjazd był bezpośrednio z ulicy ale nie prostopadle do dworu a z rogu terenu. Była brama obok wjazdu koło banku. Obecnie została tam tylko furtka. Wjazd przebudowano przy okazji przebudowy chodnika.
Co do tego "stawu" to powinni go zasypać. To jest porostu śmierdzące bagno i nic więcej.

Wielkie dzięki za link. Zwłaszcza że w zamieszczonych tam materiałach dokumentujących historię dworu znalazłem takie oto zdjęcie z lat 30-tych ubiegłego wieku. Widać jak dwór zmienił się wskutek powojennych remontów - zamurowano werandę z prawej strony, kolumny straciły żłobienia, zniknęło też charakterystyczne zwieńczenie wystawki dachowej. Okazuje się, że już wówczas dach był blaszany. Balustrada z giętych prętów otaczająca taras nad gankiem dopiero w czasie ostatniego remontu została wymieniona na nową.
Na osi jak widać istniał gazon, który teraz ma być odtworzony. To podważa moją hipotezę o pierwotnej lokalizacji dojazdu. Będę się jednak upierał, że zwrócenie budynku dworu frontem do naturalnej osi widokowej nie było przypadkiem.
Jeśli chodzi o staw, to rzeczywiście nie prezentuje się najlepiej, ale zamiast zasypywać chyba lepiej go po prostu oczyścić. Z lewej strony dworu (na terenie dzisiejszego placu zabaw) też kiedyś był niewielki staw, ale zasypano go po wojnie.
Kilka słów o fundatorach dworu - w pierwszym poście napisałem, że wznieśli go na początku XX wieku Rościszewscy, jednak niektóre źródła wskazują na Śrzednickich. Gdyby tak było dwór musiałby powstać najpóźniej około połowy XIX wieku. Ponieważ architektura budynku wskazuje na to, że został on w pewnym momencie rozbudowany, dopuścić można i taką możliwość - murowany dwór w XIX wieku wznieśli Śrzedniccy, a Rościszewscy na początku XX wieku rozbudowali go, wydłużając prawdopodobnie korpus główny, dodając piętrowy ryzalit z kolumnowym gankiem oraz boczną oficynę. Przy okazji rozbudowy musiałby też powstać cały klasycystyczny detal elewacji - obramienia okienne, lizeny itd.

Według mnie dojazd do dworu był podobnie jak jest obecnie. Droga koło banku to wjazd do podwórza dworskiego i od niej w bok był podjazd pod dworek. Na mapie z roku 1930 http://images50.fotosik.pl/1952/cc59ba4b755e34c6.jpg nie ma zaznaczonego wjazdu wprost na budynek dworski a tak jak jest obecnie.
Co do "stawu" to oczyszczenie to będzie tylko na chwile. Tam woda jest stojąca i przez to latem śmierdzi. Dodatkową jest to obok szkoły podstawowej i przedszkola. Może kiedyś dojść do tragedii. Jakiś czas temu nawet dorobiono prowizoryczne ogrodzenie aby nie było do tego dojścia.

Edit:
Mapa z 44 roku ma zaznaczony podjazd pod dwór http://images39.fotosik.pl/2039/4ec9f05f7a6cbdd1.jpg
Jeśli jest dokładna to wjazd musiał by być gdzieś w okolicy końca terenu banku a nie obecnego wjazdu. Ja się skłaniam do tego że wjazd był tak jak wjazd do szkoły przed rokiem 2000.

Masz rację z tym dojazdem. Ta mapa pokazuje to w miarę dokładnie. Widać tu też wspomniany wcześniej drugi nieistniejący staw. I jeszcze jedna ciekawa rzecz - dokładnie naprzeciwko dworu, po drugiej stronie szosy, tam gdzie rozpoczyna się opisany spadek terenu, na mapie oznaczono krzyż lub kapliczkę. Czy ktoś wie coś o tym obiekcie?

Kwestia tego podjazdu nie dawała mi spokoju. Dlaczego dawni właściciele umiejscowili go w tak nietypowy sposób, postępując wbrew ówczesnym zasadom projektowania założeń dworskich i nie wykorzystując naturalnych walorów ukształtowania terenu? Dlaczego projektując park nie stworzono typowej w tego rodzaju przedsięwzięciach wysadzanej drzewami alei dojazdowej na osi dworu? Jak by tego było mało - dlaczego dwór oddalony jest od miejsca gdzie zaczyna się naturalny spadek terenu o jakieś kilkadziesiąt metrów, podczas gdy siedziby ziemiańskie sytuowano najczęściej tak, by - o ile ukształtowanie terenu na to pozwalało - od frontu budynku roztaczał się jak najrozleglejszy widok na okolicę? Według mnie kluczową dla odpowiedzi na te wszystkie pytania może być sprawa lokalizacji starego modrzewiowego dworu, który podobno miał istnieć jeszcze na początku XX wieku, i który został rozebrany na polecenie Włodzimierza Nikazego Rościszewskiego po pożarze dworskich zabudowań. Zwykło się przyjmować, że murowany dwór wzniesiono właśnie w miejscu rozbiórki starego drewnianego. Stąd też datowano czas jego powstania na początek XX wieku. Jak się to ma jednak do przytoczonej kilka postów wyżej informacji, że dwór wznieśli Śrzedniccy w połowie XIX wieku? Jest według mnie pewne wytłumaczenie, które mogłoby pogodzić te na pozór sprzeczne informacje. Być może stary modrzewiowy dwór nie stał w miejscu dzisiejszego murowanego, ale w pewnej odległości przed nim - bliżej drogi. Taka lokalizacja w pełni odpowiadałaby ówczesnym kanonom budownictwa siedzib ziemiańskich - nieopodal drogi, frontem zwrócony do zaczynającego się tuż za drogą naturalnego spadu terenu. Już z ganku tak zlokalizowanego budynku otwierałaby się szeroka perspektywa widokowa zaakcentowana prostopadłą doliną strumienia. Potwierdzeniem tej hipotezy może być niezachowana ale widoczna na starych mapach przydrożna kapliczka. Takie dworskie kapliczki stanowiły często punkt orientacyjny wskazujący miejsce wjazdu do majątku - tak mogło być i tu. Niewykluczone, że przybliżoną lokalizację modrzewiowego dworu wskazują dwa ponad stuletnie klony rosnące w połowie odległości między dzisiejszym dworem a szosą. Około połowy XIX wieku Śrzedniccy na tyłach tak zlokalizowanego drewnianego dworu wznoszą nowy - murowany (w skromniejszej niż obecnie formie). Równocześnie w otoczeniu budynków powstaje park. Dojazd do nowego dworu siłą rzeczy biegnie z boku, omijając stary dom. Oba dwory funkcjonują obok siebie i służą właścicielom blisko pół wieku (nie było to wcale rzadkie rozwiązanie - historia siedzib ziemiańskich dostarcza wiele podobnych przykładów). Na początku XX wieku Rościszewscy rozbierają stary budynek, a nowy zostaje rozbudowany i wzbogacony o elementy podkreślające jego reprezentacyjny charakter. Ponieważ nie zdecydowano się wówczas na przekomponowanie otoczenia dworu - dojazd został po staremu.
Takie wytłumaczenie przyszło mi do głowy, kiedy ostatnio odwiedziłem dwór w Brudzeniu i spacerując w pobliżu wspomnianych rosnących od frontu klonów, w jakiejś koleinie znalazłem fragment starego ceramicznego naczynia. To oczywiście niczego nie dowodzi, ale naprowadziło mnie na taki właśnie tok myślenia. Wydaje mi się, że w ten sposób wszystko układa się w sensowną całość, ale oczywiście otwarty jestem na wszelkie uwagi. Zapraszam do dyskusji.

A ja bym na siłę nie szukał "drogi na wprost". Drewniany dwór raczej nie mógł stać przed obecnym. Musiał by być prawie przy samej drodze, tam gdzie teraz są te dwa klony. Pobliski staw sugeruje ze był tu podmokły teren więc droga w tym miejscu to nie jest dobry pomysł. Budowa domu tak samo.
Wjazd tak jak obecnie jest to wjazd do całego kompleksu. Do domu sklecało się odrazu w bok a do zabudowań gospodarskich jechało prosto.
Coś podobnego mamy w Strzelcach. Tam wjazd jest na wprost do budynków gospodarczych a dwór jest z boku (po prawo tak jak i w Brudzeniu)

Samo miejsce dojazdu jest w gruncie rzeczy sprawą drugorzędną i zapewne nie wartą dalszego roztrząsania, ale przypuszczalnej lokalizacji starego dworu będę bronił. Teren w tym miejscu wcale nie jest podmokły - jest na wysokości porównywalnej z miejscem wzniesienia dzisiejszego budynku dworu, dopiero przy samym stawie zaczyna się spadek terenu. Sąsiedztwo stawu nie może też chyba być argumentem przeciw - wszak przy nowym dworze też był staw. Podobnie z bliską odległością od drogi - skromniejsze siedziby ziemiańskie (zwłaszcza przed XIX wiekiem, a tak należy ten modrzewiowy dwór datować) często budowano tuż przy drodze. Nie zapominajmy, że nie był to wówczas jakaś ruchliwa trasa, a podrzędna wiejska droga łączą miejscowy majątek z sąsiednimi. Taka lokalizacja wydaje mi się prawdopodobna, chociaż oczywiście mogę się mylić. Tak czy inaczej - dzięki za opinię.

Na cmentarzu katolickim w Płocku jest grób wlaścicieli majątku Brudzeń.

Zasięgnąłem języka na temat tej kapliczki widocznej na mapie. Otóż kapliczka była murowana, z figurą Matki Bożej. W czasie okupacji Niemcy z właściwym sobie barbarzyństwem urządzili zawody strzeleckie za cel obierając właśnie rzeczoną figurę (przy okazji okazało się, że i ten majątek w czasie wojny przejęty został przez okupantów). Mocno uszkodzona kapliczka po wojnie nie została zrekonstruowana- być może dlatego, że we dworze teraz mieściła się siedziba organów nowej ludowej władzy. Pozostałości kapliczki z czasem uległy naturalnemu rozpadowi i dziś nie ma po nich śladu. Odstrzelona głowa Matki Bożej przez jakiś czas znajdowała się na cmentarzu w Bądkowie Kościelnym, później gdzieś zaginęła.

O podobnych zachowaniach Niemców słyszałam i w mojej okolicy - również urządzali sobie zawody strzeleckie do figur MB lub siedząc na koniu zrzucali krzyże, figury, wszystko co było związane z kultem religijnym. Ludzie pamiętający tamte czasy wspominają, że Niemcy uważali, że jak już raz coś przewrócą, zniszczą, to Polacy nowego nie postawią. Niemcy niestety mylili się.

Czy ma ktoś dostęp do zdjęć kompleksu parkowego przy dworze?

Na dzień dzisiejszy znalazłem tylko to jedno zdjęcie, ale kiedy zabiegi rewitalizacyjne będą się miały ku końcowi postaram się wrzucić więcej. Niestety jak widać niewiele zachowało się z oryginalnego starodrzewu.

Dziękuję za zdjęcie. Szkoda, że nie nie można odtworzyć parku w wersji przedwojennej. Z opisów wynika, iż prezentował się okazale.Szperam w internecie poszukując dokumentacji przedwojennej tego kompleksu ale z marnym skutkiem.

Teraz taki kwiatek do kożucha Spis ziemian RP z 1930 r. podaje, że majątek Brudzeń (wówczas Wielki) obejmował obszar 504 ha.

Niestety, po ostatnich wichurach stodoła ucierpiała. Cały dach został zdmuchnięty. Mury już rozebrane