Dwór - Lipków (pow. warszawski zachodni)

[zbyszekg9]

Dwór z Lipkowa gościł już na naszym forum, ale stanowił on na załączonych zdjęciach jedynie tło dla wydarzeń opisywanych w tym wątku. Tu chciałbym skupić się na samym obiekcie.

Lipków zasłynął jako ośrodek tkacki, w którym od końca XVIII w. działała manufaktura Jakuba Paschalisa produkująca pasy kontuszowe. Jakub Paschalis, z pochodzenia Ormianin, zakupił Lipków w 1790 roku i to z tą osobą związany jest opisywany obiekt. Najpierw jednak uruchomił w Lipkowie niewielką manufakturę z głównym budynkiem tkalni, następnie wybudował kościół dla okolicznych włościan, a w 1793 roku przystąpił do budowy domu w stylu dworu polskiego. Projekt dworu w stylu klasycystycznym wykonał prawdopodobnie Hilary Szpilowski. Obok stanęły dwie oficyny - w jednej z nich znajdowała się łaźnia. Za dworem Paschalis założył sad owocowy i ogród warzywny.

Po Jakubie właścicielami Lipkowa byli jego synowie, Feliks w 1811 roku, a następnie Józef - już po śmierci Jakuba w 1816 (1817 ?) roku. Józef Paschalis–Jakubowicz znacznie zmodernizował i rozbudował manufakturę oraz postawił pracownicze osiedle mieszkaniowe, jednak talentów kupieckich po ojcu nie odziedziczył. Po śmierci Józefa w 1845 roku dwór miał jeszcze sześciu właścicieli. Chciałbym zatrzymać się na jednym z nich - Kazimierzu Szetkiewiczu - ziemianinie pochodzącym z Litwy, który nabył lipkowski dwór w 1880 roku jako lokatę kapitału oraz z sentymentu do majątku ziemskiego. Dlaczego akurat Szetkiewicz, który gospodarował w Lipkowie krótko i bez większego powodzenia, zasługuje na wzmiankę? Do Lipkowa zajeżdżał bowiem Henryk Sienkiewicz, aby odwiedzać swoją narzeczoną, Marię Szetkiewiczównę. Od 1881 roku można mówić o Kazimierzu Szetkiewiczu jako o teściu Henryka Szetkiewicza. To na prośbę Marii na terenie Lipkowa Sienkiewicz osadził słynny, choć fikcyjny, pojedynek Bohuna z panem Wołodyjowskim, tym samym Lipków został wprowadzony na karty literatury. Z kolei postać i osobowość Kazimierza Szetkiewicza stały się pierwowzorem postaci pana Zagłoby. Na marginesie, Maria zmarła na gruźlicę po czterech latach małżeństwa w wieku zaledwie 31 lat.

Po Szetkiewiczach majątek ponownie często zmieniał właścicieli. W 1912 r. folwark Lipków kupiła Ludwika Suwaldowa i to rodzina Suwaldów była ostatnią władającą miejscowym majątkiem. Za ich czasów dwór został powiększony o boczne dobudówki i szeroki ganek z tarasem w elewacji frontowej. Posiadał typowy dwutraktowy układ wnętrz z sienią na osi.

Ocalały z pożogi wojennej dwór wraz z majątkiem przejął PGR. W 1948 r. budynek niestety spłonął. Ogień zaprószyli ponoć pracownicy gospodarstwa rolnego. Staraniem ks. Wacława Kurowskiego - wieloletniego proboszcza miejscowej parafii dwór w 1957 roku został starannie odbudowany, choć bez przybudówek i tarasu. Przeznaczono go na plebanię, umieszczono tu też izbę historii Lipkowa. Obok zrekonstruowano budynki dawnych oficyn. Za dworem, tak jak dawniej, rozciągał się ogród owocowy.

Poza dworem w Lipkowie zachował się do kościół, natomiast zabudowie fabrycznej nie ma już śladu, obecnie teren ten zajmuje polana rekreacyjna.
Lipków doczekał się w 1984 roku publikacji „Lipków sienkiewiczowski” autorstwa ks. Wacława Kurowskiego - jest dostępna w sieci w formacie pdf.

Na podst: "Stare Babice na przestrzeni wieków", pod red. E. Pustoły-Kozłowskiej, Gmina Stare Babice, 2019