Włodawa

[trobal]

Włodawa - miasto trzech kultur.
I to nie jest tylko slogan. Już w XIII w. żyli tu obok siebie Rusini (szczególarze mówią: Białorusini i Ukraińcy - tak jakby świadomość narodowa była w tym okresie czymś powszechnym), Polacy i Żydzi. Podjeżdżając do Włodawy od strony Dorohuska można zauważyć wystające ponad zabudowę miejską wieże kościoła i cerkwi oraz potężny dach synagogi. Na zdjęciu tego nie oddam. Musiałaby to być panorama no i trzeba by pewnie zaznaczyć synagogę na zdjęciu. Dach ma charakterystyczny - łamany polski, kryty blachą. Miasto w centrum mam zachowaną starą zabudowę. Kamienice wręcz wołają o remont i to pewnie nie tylko fasad. Te blisko rynku sprawiają wrażenie, że kiedyś już odnawiane były. Jest tu "klimat" - coś czego szukam po wejściu w zabudowania co pozwoli mi jednoznacznie odróżnić miasto od innych. Jeżeli szukałbym podobieństwa to chyba Warka byłaby blisko. Nie potrafię jednak wytłumaczyć na czym opieram te odczucia i na czym polega to podobieństwo. Pozostawię pojęcie "ducha miasta" w ezoterycznej części otaczającego nas świata.

Po raz pierwszy przybyłem do Włodawy od zachodu i zacząłem zwiedzania kompleksu synagogalnego. Ponieważ muzeum można zwiedzać do 15 nie byłem we wnętrzach. Wg informacji na stronie Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego zwiedzanie jest możliwe do godz. 15, a fotografowanie płatne. Przyjechałem za późno. Nie da się kupić raz użytego czasu. Dlatego na zdjęciach są jedynie budynki widziane z zewnątrz. Na tyłach kompleksu używanego przez Muzeum Pojezierza zagospodarowano ścianę, przy parkingu (chyba parkingu, samochodów nie było i raczej trwają tu prace remontowe). Ściana zakryta jest reprodukcjami starych pocztówek i zdjęć z Włodawy. No i to chyba wcale nie jest ściana tylko płot ale szczelnie zakryty.

wlodawa101.jpg (178.89 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa102.jpg (167.03 KiB) Przejrzano 1628 razy

Żydzi do Włodawy zaczęli intensywnie przybywać po nadaniu jej praw miejskich, czyli na początku XVI w. Wtedy też miasto znalazło się na granicy. W pobliżu przebiegała granica między ziemią chełmską a województwem brzeskolitewskim. Nie dość, że była to granica wewnętrzna między państwami złączonymi unią to i granice miały inny charakter, niż obecnie - były bardziej umowne niż strzeżone. Kwitł handel, miasto się rozwijało. W okresie reformacji istniał tu silny ośrodek kalwiński. W tym też czasie wojska Chmielnickiego spustoszyły miasto mordując wielu Żydów. Rozwoju jednak to nie zatrzymało. Pierwsza synagoga - jeszcze drewniana - powstała w 1684 r. Prawdopodonie w tym samym miejscu powstała stojąca do dziś murowana. Jej powstanie to już rok 1764, a w kosztach budowy partycypowali Czartoryscy. Pozostałe części kompleksu to budynki z XIX w. Główny budynek zaś był rozbudowywany też w XIX w. Wtedy powstały: druga kondygnacja nad przedsionkiem oraz dwa narożne alkierze. Choć wewnętrzne rozwiązania synagogi są dość typowe to właśnie elewacja frontowa jest szczególna - przypomina pałace. Po bokach i na drugiej kondygnacji umieszczono babińce.
Warto może napisać czym jest babiniec. Przecież w pierwszym odruchu można uznać jego istnienie za wyraz dyskryminacji płciowej. Tradycja (nie tylko żydowska) przeznacza obu płciom odmienne role. Główną rolę kobiety (wg tej tradycji) grają w domu. Aktywne życie religijne przeszkadza w zajmowaniu się domem i wychowaniem małych dzieci. Z tego powodu kobiety uczestniczą w obrządkach osobno i bez bezpośredniego dostępu do głównej sali modlitw. Na sali głównej przebywają wyłącznie mężczyźni. I nie zawsze jest tam spokojnie. Co ciekawe, w przeciwieństwie do islamu nie słyszałem by powoływano się na rozpraszanie mężczyzn podczas modłów by wyjaśnić ten podział.
Także określanie synagogi mianem świątyni jest błędem. To jest dom modlitwy. Świątynia była tylko jedna i w niej służyli kapłani z rodu Lewiego. Rabinat i synagogi to rozwiązania powstałe dla podtrzymania wspólnoty przebywającej w diasporze. Instytucje te powstały już w okresie niewoli babilońskiej. Rabin jest szczególnie religijnym Żydem, który bierze na siebie obowiązek podtrzymywania wspólnoty wyznawców i prowadzenie nabożeństw. Może nim być i lewita ale nadal nie jest to kapłan.
Pewne skostnienie w tradycji doprowadziło do powstania wśród Żydów ruchu odnowy religijnej nazywanego Haskalą. Haskala użyła dla synagogi określenia Tempel, czyli właśnie świątynia. Ruch ten rozwijał się szczególnie w Niemczech. Inną formą reformowania stał się chasydym powstały na wschodzie. Chasydzi skupiali się wokół swoich nauczycieli nazywanych cadykami. Często zakładali własne skromne domy modlitw. Funkcjonowali często wewnątrz Gminy Wyznaniowej z wybieralnym rabinem.
We Włodawie istniał pierwszy dwór chasydzki na terenach obecnej Rzeczypospolitej. Stąd chasydyzm rozszedł się na Lubelszczyznę i Podlasie.
Wracajac do budynku wielkiej synagogi. Uległ on częściowo spaleniu spowodowanemu przez wycofującą się armię rosyjską podczas I wojny światowej. Zamożne społeczeństwo żydowskie Włodawy już w 1920 r. usunęło zniszczenia, a nawet częściowo zmodernizowało synagogę. Dla porównania: uszkodzona podobnie nieistniejąca już synagoga w Puławach ze zniszczeń wycofujących się kozaków podniosła się dopiero po 1930 roku. Metoda spalonej ziemi stosowana przez wycofującą się armię rosyjską przyniosła w sumie większe jeszcze zniszczenia niż wcześniejszy potop szwedzki. Mimo tego po zniszczeniach kozackich miasta się podnosiły. Wsie zaś nie zawsze.

wlodawa103.jpg (190.69 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa104.jpg (175.69 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa105.jpg (203.68 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa106.jpg (228.48 KiB) Przejrzano 1628 razy

We wnętrzu synagogi włodawskiej zachował się oryginalny wystrój, nie kompletny gdyż budynek od 1939 roku używany był jako magazyn. Gdy w latach sześćdziesiątych podjęto decyzję o remoncie budynku i przekazaniu go na potrzeby powstającego muzeum, wewnątrz nie było już wyposażenia świątyni.

Częścią kompleksu synagogalnego jest dom pokahalny, czyli dawna szkoła religijna i miejsce zamieszkania nauczyciela.

wlodawa107.jpg (194.22 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa108.jpg (239.47 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa109.jpg (159.48 KiB) Przejrzano 1628 razy

I mała synagoga.

wlodawa110.jpg (162.25 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa111.jpg (184.41 KiB) Przejrzano 1628 razy

Oba te budynki powstały w XIX w. Starsza od nich budowla stoi na rynku i również jest związana ze społecznością żydowską Włodawy. Chodzi o "kwadrat" czy też "czworobok". Budynek powstał w ramach regulacji miasta zapoczątkowanej przez Jerzego Fleminga w 1766, a dokończonej przez Czartoryskich. Wcześniej w tym miejscu znajdował się ratusz otoczony drewnianymi kramami i jatkami. Do 1773 zastąpiono je budowlą murowaną o tym samym przeznaczeniu. Po środku pozostawiono plac, a od wschodu i zachodu bramy wjazdowe do wnętrza. Z czasem w niektórych częściach pojawiły się dodatkowe kondygnacje mieszkalne.

wlodawa112.jpg (179.5 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa113.jpg (239.14 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa114.jpg (180.68 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa115.jpg (195.51 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa116.jpg (170.03 KiB) Przejrzano 1628 razy

W roku 1698 do Włodawy przybyli oo. paulini z Jasnej Góry. Początkowo zajęli dla siebie zabudowania przy zborze kalwińskim ale zaraz rozpoczęli budowę kościoła oraz klasztoru. Przy budowie kościoła początkowo zaangażowany był architekt królewski Józef Piola. Budowę dokończono wg projektu Antoniego Fontany w roku 1752. Budulca na klasztor dostarczały głównie ruiny zamku Sanguszków zniszczonego w 1570 roku. Klasztor dla 13 zakonników szybko okazał się zbyt obszerny i zaczęto po części oddawać pomieszczenia świeckim. Powstawały nowe ściany i okna. Jeszcze większe zniszczenia przyniósł okres gdy umieszczono w budynku lazaret austriacki a następnie rosyjski. W roku 1864 ukazem carskim zakon we Włodawie skasowano, a zakonnicy zostali przeniesieni ponownie do Jasnej Góry. Zwrotu kościoła i klasztora oo. paulinom dokonano w roku 1993. Patronem kościoła jest św. Ludwik.

wlodawa117.jpg (246.58 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa118.jpg (231.97 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa119.jpg (233.31 KiB) Przejrzano 1628 razy

Obecna cerkiew we Włodawie pochodzi z roku 1842. Wcześniejsza, drewniana, stała od co najmniej 1564 roku do 1790 gdy spłonęła. Obecna pobudowana jest na planie krzyża. Posiada portal główny i dwa boczne (na ramionach bocznych). Fundatorem jej był August Zamoyski a projekt przypisywany jest bliżej nie znanemu architektowi petersburskiemu. Część ikonostasu trafiła po 1945 roku do Legnicy. Cerkiew choć zepchnięta w zabudowania i przysłonięta od strony zachodniej drzewami jest widoczna od strony kościoła św. Ludwika - łączy je jedna prosta ulica. I żeby nie było tak, że tylko włodawscy Żydzi dyskryminowali kobiety przeznaczając dla nich osobne miejsca - w cerkwi też jest babiniec.

wlodawa120.jpg (177.58 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa121.jpg (174.73 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa122.jpg (157.54 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa123.jpg (143.8 KiB) Przejrzano 1628 razy

wlodawa124.jpg (236.65 KiB) Przejrzano 1628 razy