Lipno. Kwatery i groby wojenne (pow. lipnowski) IWŚ.

[krzymen]

Przejeżdżając przez Lipno zwiedziłem, a właściwie przebiegłem przez dwa cmentarze – stary cmentarz katolicki i cm. ewangelicki. Na obu są ciekawe zabytkowe groby cywilne ale na ich dokładne obejrzenie nie miałem czasu.
Stary cmentarz katolicki. Mogiła zbiorowa 26 nieznanych żołnierzy rosyjskich poległych w latach 1914/1915 znajduje się po lewej stronie alei głównej. Pomnik ufundowało Polskie Towarzystwo Opieki Nad Grobami Bohaterów w 1935 r.

lipno.cm.kat1.jpg (69.11 KiB) Przejrzano 6581 razy

W głębi cmentarza, po tej samej stronie alei, znajduje się pozostałość po kwaterze wojennej żołnierzy niemieckich. Miejsce jest ogrodzone z trzech stron wysokim żywopłotem i ciężko tam trafić. Napotkani ludzie nic o tym nie wiedzą. Złożono tu 30 żeliwnych tabliczek z danymi 31 żołnierzy niemieckich. Pierwotnie tabliczki były złożone na grobach. Teraz na tych grobach są nowe pochówki – tak kiedyś w Polsce przestrzegano konwencji o ochronie cmentarzy wojennych. Kwatery wojenne z I w.ś. niszczono zarówno na cmentarzach komunalnych, jak i na cmentarzach wyznaniowych (parafialnych). W Lipnie i tak jest dobrze, bo przynajmniej zachowano tabliczki!

lipno.cm.kat2.jpg (98.38 KiB) Przejrzano 6581 razy

Koło kaplicy cmentarnej grób żołnierza P.O.W., Bronisława Michalskiego, rozstrzelanego przez Niemców 25.10.1918 r. Podobno są tu jeszcze inne groby peowiaków, ale ich nie znalazłem.
Po przejściu przez cmentarz katolicki wszedłem na cmentarz ewangelicki. Jest tam przejście bezpośrednio z cmentarza katolickiego.
Cmentarz ewangelicki. Został zdewastowany i jest tam mało grobów. Zachowała się kwatera żołnierzy niemieckich, w której spoczywa 22 żołnierzy armii niemieckiej znanych z nazwiska i 20 nieznanych. Leżą tam tablice z piaskowca i betonowa płyta pochodząca zapewne z większego pomnika.

lipno.cm.ew1.jpg (84.5 KiB) Przejrzano 6581 razy

Od razu widać, że ich pierwotne położenie musiało być inne. Na płycie jest następujący napis:

R.J.P. • IM KAMPFE FÜR IHR • VATERLAND FIELEN UND • RUHEN HIER • 16 DEUTSCHE TAPFERE – 1914 – 1915
Wolny przekład: R.I.P. – 16 NIEMIECKICH BOHATERÓW POLEGŁYCH W WALCE ZA SWOJĄ OJCZYZNĘ I TUTAJ SPOCZYWAJĄCYCH – 1914 – 1915

W sumie na tych dwóch cmentarzach spoczywa co najmniej 73 żołnierzy niemieckich, 26 rosyjskich i jeden żołnierz POW. Było trochę roboty ze spisywaniem nazwisk!

Taka uwaga – w nazwach jednostek wojskowych (pułków) litera "I” (duże „i”) czasami zapisywana jest jak „J” (duże „j”). Akurat w Lipnie tak jest na wszystkich nagrobkach żołnierzy niemieckich. Przyczynę takiego zapisu wyjaśnił już „fuchsi” w innym temacie.

lipno.cm.ew2.jpg (71.58 KiB) Przejrzano 6581 razy

[mihcio]

Kwatery na cmentarzu ewangelickim znajdoway sie w tym miejscu od czasu kiedy je tam załozono ulożone były tylko inaczej nie w formie półkola tylko jeden obok drugiego, natomiast na cmentarzu katolickim nagrobki skumulowano w jednym miejscu i to musiało stać się dość niedawno juz po upadku PRL-u bo jeszcze w latach 80 tych pamiętam że nagrobki te zajmowały plac na cmentarzu ok 20 na 15 metrów każdy nagrobek był umieszczony w odleglości 1,5 metra jeden od drugiego na planie prostokąta. Posiadam zdjęcie z lat 30 (które zamieszczam poniżej) przedstawiające te nagrobki na cmentarzu katolickim i w takiej formie były one jjeszcze w latach 80. Niestety miejsca na cmentarzu katolickim zaczyna brakować dlatego dzieje sie tak a nie inaczej. Co do kwestii podziału nagrobków między cmentarzem katolickim a ewangelickim myślę że być może ustalono wyznanie poleglych i wg niego umieszczono ich nagrobki. Widać że te z cmentarza ewagelickiego rożnią sie od tych z cmentrza katolickiego te pierwsze są cementowe z zatopionymi metalowymi literami a te z katolickiego mają metalowe tabliczki na cementowym cokole.

[mihcio]

Co do grobu Bronisława Michalskiego to jest on opisany w publikacji wydanej w Lipnie w 2015 roku "Miejsca historyczne, zabytkowe, refleksji, wspomnień i zadumy w Lipnie" poniżej wstawiam skany rozdziału tej książki dotyczące tego grobu. Zamieszczam też zdjęcie z uroczystości w październiku 1933 z poświęcenia sztandaru i odsłonięcia pomnika na grobie Michalskiego.

[krzymen]

Witam kol. Mihcio,
Zacznę od tego, że wg. danych niemieckich z lat trzydziestych na cmentarzu katolickim było pochowanych 57 żołnierzy niemieckich, a na ewangelickim 16. Niemcy uchodzą za naród dbający o porządek, więc nie ma raczej powodu nie wierzyć tym danym.

Kwatery na cmentarzu ewangelickim znajdoway sie w tym miejscu od czasu kiedy je tam załozono ulożone były tylko inaczej nie w formie półkola tylko jeden obok drugiego, natomiast na cmentarzu katolickim nagrobki skumulowano w jednym miejscu i to musiało stać się dość niedawno juz po upadku PRL-u bo jeszcze w latach 80 tych pamiętam że nagrobki te zajmowały plac na cmentarzu ok 20 na 15 metrów każdy nagrobek był umieszczony w odleglości 1,5 metra jeden od drugiego na planie prostokąta. Posiadam zdjęcie z lat 30 (które zamieszczam poniżej) przedstawiające te nagrobki na cmentarzu katolickim i w takiej formie były one jeszcze w latach 80.

Wydaje mi się, że „Twoje” zdjęcie może przedstawiać tylko część kwatery (lub jedną z kwater) na cmentarzu katolickim. Widać siedem rzędów po cztery tabliczki, co daje dwadzieścia osiem tabliczek. Tymczasem 13.07.2008 zastałem tam trzydzieści tabliczek! Na 29 było po jednym nazwisku, a na jednej dwa nazwiska. Do 57 brakowało zatem 26 żołnierzy.
Na cmentarzu ewangelickim jest grób zbiorowy 16 żołnierzy, co się pokrywa z przedwojennymi danymi niemieckimi. Dodatkowo ułożono tam teraz 21 tabliczek - każdą z danymi jednego żołnierza (w tym trzech nieznanych) - oraz jedną z pięcioma (w tym jeden nieznany). Daje to nam 26 żołnierzy upamiętnionych na 22 tabliczkach.

Widać że te z cmentarza ewagelickiego rożnią sie od tych z cmentrza katolickiego te pierwsze są cementowe z zatopionymi metalowymi literami a te z katolickiego mają metalowe tabliczki na cementowym cokole.

Tabliczki na cmentarzu ewangelickim mają taką samą treść, jak te na katolickim. Jedynie co je różni, to to, że tutaj napisy wykuto w płytach z piaskowca, które przyklejono do betonowych poduszek. Zapewne wykonali je Polacy na podstawie dawnych tabliczek żeliwnych, które z jakiś powodów nie nadawały się już do użytku. Pewnie miały zaniżoną odporność na uderzenia młotkiem …
Sumując liczby żołnierzy (bez tych 16 z grobu zbiorowego) - 31 (cm. katolicki) + 26 (cm. ewangelicki) - otrzymujemy liczbę 57, czyli dokładnie tylu, ilu wg. Niemców spoczywało na cmentarzu katolickim!
Mihciu! Wydaje mi się (to oczywiście tylko moja teoria), że pierwotnie na cmentarzu katolickim było ok. 52 tabliczek i obok kwatery, której zdjęcie posiadasz, była jeszcze druga. Zapewne kwatery niemieckie likwidowano stopniowo. Najpierw jedną, a później drugą. Kiedy, tego nie wiem.
Pozdrawiam
Krzysztof

[krzymen]

Witam,
Przykład nieudolnie odtworzonej tabliczki na cmentarzu ewangelickim. Kiedyś z kol. Fuchsi głowiliśmy się co to za KLAN
W końcu doszedłem do wniosku, że pomyłkowo wykuto "K" zamiast "U" ...

KLAN1914.jpg (58.9 KiB) Przejrzano 6487 razy

Oczywiście Gustav Steffan był ułanem, a nie jakimś KLANEM
Poległ 13 lutego 1915 r.

Pozdrawiam
Krzysztof

[mihcio]

Dziękuje Krzymen za cenne informacje, myślę że częściowo Twoja teoria co do cmetarzy może byc prawdziwa, postanowiłem przejżeć archiwalne mapy na których przedstawiono cmentarze, niestety WIG-owskie są w dość małej skali najwieksza to 1:25 000 , popytałem też znajomych którzy by mogli coś w tym temacie wiedzieć i udało misie dość do takich wniosków:
prze 1929 roku cmentarze katolicki i ewangelicki były mniejsze niz obecnie, katolicki cmentarz kończyl się na kaplicy która obecnie znajdue się na środku cmentarza, posiadem kopie mapy Lipna wykonanej przez kogoś w 1929 roku
potwierdzonej za zgodnośc przez ówczesnego Burmistrza miasta Uzarowicza. Na owej mapie miedzy cmentarzami, już powiększonym katolickim widocny jest zaznaczony cmentarz jakby nienależący do katolickiego i ewangelickiego jest on opisany tak jak pozostałe cmentarze i nazwano go jesli dobrze odczytałem "cmentarzem narodowym", wpisujac takie hasło w wyszykiwarkę internetową pojawiaja mi się wyniki w postaci cmentarz z I w. ś. myślę że te wszystkie groby wojenne niemieckie i rosyjskie znajdowały się na owym cmentarzu i byc może (to też moja teoria) w okolicach roku 1935 jak napisano na mogile żolnieży rosyjskich (tej na cmentarzu katolickim) nastąpilo coś co zakończylo się wchlonieciem cmentarza narodowego przez cmentarze katolicki i ewangelicki, to że ewangelicki sie powiekszył wnosza po tym że budynek który na mapie znajduje sie na granicy cmentarza ewangelickiego aktualnie stoi na terenie cmentarza ewangelickiego. Tak wiec sądze ze obie arafie katolicka i ewangelicka podzieliły miedzy siebie cmentarz narodowy.
Na mapach zaznaczylem kolorami odpowiednio
brazowy - Stara część cmentarza katolickiego
niebieski - nowa część cmentarza katolickiego
fioletowy- cmentarz ewangelicki
zielony - cmentarz narodowy
Kolejna grafika przedstawia stan dzisiejszy, czerwą obwódką zaznaczyłem prawdopodobne umiejscowienie "Cmentarza Narodowego".
Oczywiście z tym ułanem masz rację być moze istniała jeszcze jakaś tablica która była opisana gotykiem bo raczej tylko wtedy ktos mogł odczytać U jako K, jesli by przyjąć ze tabliczki były zeliwne tak jak te z cmentarza katolickiego pomyłki nie powinno być ponieważ sa one opisane czionką łacińską.

[krzymen]

Witaj Mihcio!
Zgadzam się z Tobą w zupełności – tzw. "cmentarz narodowy", to na pewno dawne kwatery wojskowe!
Prawdopodobnie było tak, jak piszesz:

posiadam kopie mapy Lipna wykonanej przez kogoś w 1929 roku (...) Na owej mapie miedzy cmentarzami, już powiększonym katolickim widocny jest zaznaczony cmentarz jakby nienależący do katolickiego i ewangelickiego jest on opisany tak jak pozostałe cmentarze i nazwano go jesli dobrze odczytałem "cmentarzem narodowym" (...) myślę że te wszystkie groby wojenne niemieckie i rosyjskie znajdowały się na owym cmentarzu

Dane niemieckie, które otrzymałem, pochodzą z początków lat trzydziestych. Widocznie, kiedy je gromadzono, istniał jeszcze odrębny „cmentarz narodowy”, wykazany przez Niemców jako część cmentarza katolickiego. Na ewangelickim była tylko mogiła zbiorowa 16 żołnierzy niemieckich. Gdzieś zapewne po 1930 a przed 1935 musiano zlikwidować jedną z kwater i wtedy pochówki żołnierzy rosyjskich skomasowano w jedną mogiłę. Z grobami niemieckimi nie można już było tak postąpić. Niemcy dbali o groby swoich żołnierzy i prasa niemiecka oraz ambasada wychwytywały każde naruszenie przez Polskę podpisanych układów i konwencji. W takich przypadkach od razu były protesty dyplomatyczne. Prawdopodobnie to właśnie wtedy (a nie po II w.ś., jak początkowo myślałem) przeniesiono część grobów niemieckich na cmentarz ewangelicki. Po 1945 r. nikt by się tym przecież nie przejmował. Rozwalono by tablice i koniec. Może właśnie przez drugą kwaterę miał przebiegać mur pomiędzy dwoma cmentarzami? Wyjaśnienia wymaga sprawa tabliczek. Moim zdaniem te na cmentarzu ewangelickim zostały odtworzone na podstawie starych żeliwnych. Te w dobrym stanie ułożono na cmentarzu katolickim, aby ładnie wyglądało Nie pamiętam, bo w Lipnie dawno nie byłem, ale miejsce gdzie je teraz ułożono znajduje się chyba na terenie dawnego "cmentarza narodowego". Gdzieś w tym rejonie cmentarza jest także grób kpr. Aleksandra Chrabąszczewskiego, zmarłego w 1919 r.
http://forum.tradytor.pl/viewtopic.php?p=23068#p23068
Mogiła rosyjska jest na "starym" cmentarzu katolickim?
Pozdrawiam
Krzysztof

[fuchsi]

Witam serdecznie,

ciekawy, ciekawy.......brakuje mi tylko informacja od Landsturmistow z Hagenau ktore zmarli w Lipnie.......

pozdrawiam serdecznie